Cömertlik, hiçbir karşılık beklemeden ihsanda bağışta bulunmak demektir. Teşekkür edilmeyi, övülmeyi istemekte cömertliğe yakışmaz. Kerem sahibi bir cömerte sorarlar; Muhtaçlara çok ihsanda bulunuyorsun acaba onlar sana minnettarlık hisse içinde bulunuyorlar mı? Hiçbiri bana minnettar kalmaz. Yani onlara o hissi verecek şekilde hareket etmem. Bir şey verirken kendimi aşçının elindeki kepçe gibi kabul ederim. Kepçenin övünmeye millete sebep olmaya hakkı yoktur bir mübarek zat buyurdu ki; "Ben isteyene vermem" diyen cömert sayılmaz. Hakiki cömert, Allah'a itaat eden kullarına Allah hakkını ödeyen bunun karşılığında teşekkür beklemeyen ve bunu yalnız Allah için yapan kimsedir.
Hasan-ı Basri hazretlerine sorarlar; Cömertlik nedir? Allah rızası uğrunda servetini sarf etmektir. Malımızı nasıl koruyabiliriz? Onu Allah yolunda dağıtarak... İsraf nedir? mal ve makam sevgisi yolunda infaktır cimrilik ve cömertliği ölçüsü insandan insana değişir. Mesela bazı şeyler fakir için normal karşılanırken zengin için ayıplanır. Yabancılar normal karşılarken aile efradı onu ayıplar. Gençlere normal olan bir husus ihtiyar için hoş görülmez.
Kasaptan, bakkaldan aldığı şey az noksan diye geri götürüp veren cimridir. Bir şey yer iken pencereden evine gelen birini görüp hemen yediğini saklayan cimridir. dünyalık ele geçirmek veya nefsin kötü arzularını kavuşmak için vermek de cömertlik sayılmaz. Hiçbir karşılık beklemeden dünyalık vermek malda cömertliktir. Mal insanoğluna bir fayda için verilmiştir. O malı saklayıp faydalı bir işte kullanmamak cimrilik olur. Faydalı işler dinin ve mürüvvetin verilmesini iyi gördüğü şeylerdir. Mürüvvet, faydalı olmak iyilik yapmak arzusudur. İnsanlık ve yiğitlik demektir.
Cömertlik hiçbir karşılık beklemeden vermektir. Muhtaçları gözetmeden vermektir. Muhtaçları gözetmek istemeden vermek ve verdiğini azımsamak cömertliktir. İleride bir sıkıntıya düşmemek için malı, parayı saklamak, cimrilik sayılmazsa da ilim ehli Salih kimseler için cimriliktir. Övünmek veya teşekkür beklemek için verende cömert sayılmaz. (Biz şunu verelim o da bana bir şey verebilir vermezsem ayıp olur yoksa cimri derler) gibi düşüncelerle verende cömert değildir.
Din büyükleri buyuruyor ki cömert verene değil verdiğine sevinene denir. cömertliğin üstün mertebesi olduğu gibi cimriliğin de aşırı derecesi vardır. Bu da kendine gerekmeyen şeyi vermemektir. Canının istediği şeyleri almaya gücü yeterken param gidecek diye almaz hatta hastalansa bedava ilaç alma yollarını arar bunu da bulamazsa tedavi olmaktan vazgeçer.