Orkide ailesinden olan salep bitkisinin yetiştirilmesi üzerinde önemli çalışmaları bulunan Ondokuz Mayıs Üniversitesi(OMÜ) Bafra Meslek Yüksekokulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölüm Başkanı Tıbbi ve Aromatik Bitki Uzmanı Doç. Dr. Ömer Çalışkan, elde ettiği başarıyla Hollandalı bilim adamlarının dikkatini çekti. Salep üretimi konusunda Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği (YHKB) ile yapılan ortak proje çalışmalarına katkı veren Doç. Dr. Ömer Çalışkan, bir salep bitkisinden 2 ve daha fazla yumru elde ederek bu alanda dünyada önemli bir başarı sağladı. Salep Orkideleri isimli kitabı yazan Çalışkan’ın salep üzerine çalışmalarını incelemek üzere Samsun'a gelen Hollandalı bilim adamları salep üzerine ortak proje yapma teklifinde bulundular.
Ekonomik değeri yüksek olan, ilaç ve gıda sanayisinde birçok ürünün yapımında kullanılan salebin doğadan kopartılmasının cezası ise 48 bin TL.
"Saray mutfağında kullanılırdı"
Salep bitkisinin insanların kullandığı önemli tıbbi bitkilerden bir tanesi olduğunu belirten Doç. Dr. Çalışkan, "Anadolu, salebin merkezi durumundadır. Ülkemiz salep türü bakımından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Yüzyıllardır en fazla salep Anadolu topraklarından toplanmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde 1600’lü yıllarda, Osmanlı Devleti’nin sadece Amasya Sancağı’ndan yıllık 13 ton yıllık salep topladığından bahsetmiştir. Geçmişte salep, Hipokrat’tan, İbn-i Sina’ya birçok tıp aliminin çeşitli macunlarda kullandığı, kuvvet verme özelliği ön plana çıkan bir bitkidir. Padişahların tükettiği bir üründür. Saray mutfağında kullanılırdı. Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği ile bir proje geliştirdik. Projeyle, salep orkidelerini orman fidanlıklarına taşınması ve üretime uygun olan türlerin tespit edilerek yaygınlaştırılması amaçlanıyor. Projenin danışmanlığını ben yapıyorum" dedi.
"İthalatı-ihracatı yasak"
Salep bitkisinin üretiminin uzun yıllar aldığını belirten Doç. Dr. Çalışkan, "Yumru oluşturması ve tohumdan çoğaltılmasının hasat süresi uzun yıllar aldığı için toplanması yasaklanmıştır. Yumruları patates gibi şekle sahiptir. Bir salep tek bir yumru oluşturuyor. Tohumdan ve yumrudan üretilmesi önünde engeller var. Doku kültürü yöntemi ile tohumdan üretim bazı türlerde yapılıyor. Yine de üretilemeyen türler arasında bulunuyor. Dünyada yabani florayı koruma adına uluslararası bir sözleşme var. Salep orkidesinde 183 ülkenin koruma altına aldığı bir ürün. Her ülkede bu bitkiye dokunanlara çeşitli cezalar var. Ülkemizde de çevre kanunu içerisinde yer alan maddelerde doğadan bir salep orkidesinin koparılmasının büyük cezası var. 2017’de cezası 45 bin TL’ydi. 2018 yılında bu 48 bin TL’ye çıktı. Bir tane salep dahi sökseniz doğa Koruma ve Milli Parklardan alt rakamı 48 bin TL, üst rakamı 200 bin TL’ye kadar çıkabilen bir ceza. İthalatı-ihracatı yasaklanmış durumda" şeklinde konuştu.
"Tekrar gelecekler"
Salep orkidesinin Türkiye’de 200 civarında türünün olduğunu ifade eden Doç. Dr. Çalışkan, "Türkiye’de olmakla beraber Hollanda’da türleri var. Fakat orada da üretilemediği için bir grup Hollandalı bilim adamı laboratuvarlarda üretimi üzerinde çalışmalar yapıyor. Hollanda ve Belçika’dan araştırmacılar buraya geldi. Onların da amacı bunun üretilebilmesini sağlamak. Onlar daha çok doku kültürü ile tohumdan çoğalmaya yönelmişlerdi. Biz yumruyu ikinci bir yumru vermeye zorlayarak ilk kez üretmeyi başardığımız için buraya geldiler. Aynı zamanda 'ortak çalışabilir miyiz, proje geliştirebilir miyiz, buradaki türlerden oraya oradaki türlerden buraya takas yapabilir miyiz' diye bize geldiler. Salep üzerine birlikte Avrupa Birliği projesi yapmayı teklif ettiler. Muhtemelen tekrar gelecekler" diye konuştu.
"Kilosu 50 TL"
Salep bitkisinin ekonomik ve turizm açısından getirisi yüksek bir ürün olduğunu dile getiren Doç. Dr. Çalışkan, şunları söyledi:
"Biz yaptığımız çalışmalarla sök-dik yöntemi dediğimiz bir yöntem geliştirdik. Bazı türlerde bir yerine iki yumru bazı türlerde de üç yumru oluşturmasını sağladık. 4-5 türümüzde bunu başardık. Bu başarıyla beraber yaptığımız proje ile Samsun’un 19 Mayıs ilçesinde bazı üreticilerimizle bunun üretimine başladık. Ekonomik getirisinin yanında bir amacımızda salep orkidelerinin arazide yetiştirip çiçekleri adına bir turizm oluşturmak. Orkide turları düzenlenerek çiçek açma döneminde turistler çiçekleri fotoğraflayabilir. Martın sonundan haziran sonuna kadar 3 aylık sürede fotoğraflanabilir. Salebin ekonomik değeri çok yüksek. Pazarlama sorunu hiç yok. İçecek ve dondurma sanayisinde vazgeçilmez bir ham maddedir. İçerisindeki maddelerden dolayı alternatifi olmayan bir bitki. Salep kaçak yollardan da toplandığı için üretim verileri doğru analiz edilemiyor. Tarlalarda yetiştiğini duyan bir sonraki senenin ürününü alıyor. 2018’de salebin kilosu 50 TL. Bir dönümde 50 bin TL yapıyor. Diğer ürünlerde olmayan bir getiri."
İHA