Kazakistan'ın Aktau kenti yakınlarında düşen Azerbaycan Hava Yolları'na (AZAL) ait uçağın, Rus hava savunma sistemlerinin saldırısına maruz kaldığının Azerbaycan yetkililerince doğrulanmasının ardından Rus menşeli kısa ve orta menzilde etkili "Pantsir-S" füze sistemleri gündeme geldi.
AZAL uçağına karşı kullanıldığı düşünülen NATO kod adı "SA-22 Greyhound" olan Pantsir hava savunma füze sisteminin özelliklerine ulaşıldı. Pantsir, tekerlekli araca monteli, 3 mürettebatla kullanılabilen, karadan havaya, kısa ve orta menzildeki hava hedeflerine karşı etkili bir hava savunma topçu füze sistemi olarak biliniyor. Rusya'nın Tula kentindeki KBP Enstrüman Tasarım Bürosunca tasarımına 1990'larda başlanan "Pantsir-S1", Rus "Tunguska M1" kundağı motorlu zırhlı hava savunma sistemlerinin devamı olarak tasarlandı.
"Pantsir-S1", sistemin en çok üretilen baz modeli. Ayrıca, gemiye monte edilebilen versiyonu S1M, M/EM, 75 kilometre hedef tespit, 40 kilometre imha kabiliyetli S2/S2E, SM ve çok soğuk bölgelerde kullanılabilen SA modelleri mevcut. 2012'de envantere giren Pantsir-S1, Suriye'de, Rusya-Ukrayna Savaşı'nda ve Libya'da kullanıldı. Rusya, Suriye ve Libya dışında Cezayir, Irak, Sırbistan, Etiyopya ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ordularının envanterinde "Pantsir-S1" bulunuyor.
Sistem alçak irtifada ve nispeten düşük hızlardaki hava hedeflerine karşı etkili
Her türlü hava koşulunda kullanılabilen Pantsir'in en bilinen modellerinden biri olan S1 sistemi, üzerine monte edildiği 8×8 "Kamaz" kamyonları sayesinde yüksek hareket kabiliyetine sahip. Sistemde füze fırlatıcısı, radar aracı ve bir de komuta merkezi bulunuyor. Hedefleri arasında insansız hava araçları (İHA), seyir füzeleri, havadan karaya füzeler, helikopterler, düşük irtifa ve nispeten düşük hızlardaki uçaklar bulunuyor. Sistem daha çok askeri üsler, karargahlar, komuta merkezleri, havalimanları, radar ve füze mevzileri gibi kritik askeri tesisleri alçak irtifadan gelen hava saldırılarına karşı korumak için kullanılıyor.
Mobil olması sayesinde cephe hattındaki askeri tesislerin yanı sıra petrol rafinerileri, nükleer santraller, fabrikalar gibi kritik altyapıların hava taarruzlarına karşı korunması, sistemin kullanım amaçlarından. Sistemin yoğun elektronik harp koşullarında veya çok sayıda yüksek hızdaki hedeflere karşı sınırlamaları olduğu ifade ediliyor.
Pantsir S-1, azami 30 kilometre mesafedeki hava hedeflerini ateş altına alabiliyor
Aynı anda birden fazla hedefi takip ve imha kabiliyetine sahip sistem, radarıyla hedefleri 36 ila 40 kilometreden belirleyip 24 ila 28 kilometre mesafelerden takip edebiliyor. Pantsir S-1, başlangıçta "57E6" füzelerini kullanırken, geliştirilerek "57E6-E" füzelerini de ateşleyebilme imkanına kavuşturuldu. Yeni versiyonları ayrıca daha yeni "57E6-YE" füzelerini de fırlatabiliyor. Araç üzerinde 12 adet taşınabilen "57E6" füze ailesi, radyo/optik komuta güdümlü ve iki aşamalı katı yakıtla çalışıyor.
Sistemdeki füzelerin azami menzili 20-30 kilometre arasında değişiyor ve 15 kilometre irtifada etkili. Yeni geliştirilen "57E6-E" füzeleri ise 18 kilometreye kadar irtifalardaki hedeflere karşı kullanılabiliyor. 74 kilogram ağırlıkta ve 3,16 metre uzunluğundaki füzelerin modellerine göre çapları 76 ila 90 milimetre arasında değişiyor. Ses hızının 3,8 katı hızda hedefe yönelen füzeler, modeline göre yaklaşık 20 ile 25 kilogramlık savaş başlığı taşıyor. Füzeler, araç hareket halindeyken de ateşlenebiliyor.
Yakın menzil için 30 milimetrelik top kullanılıyor
Sistemde ayrıca 2 adet 4 kilometrelik azami, 2 kilometrelik etkili menzilli, 30 milimetrelik çift namlulu 2A38M otomatik hava savunma topu bulunuyor. Söz konusu top, yakın koruma ve düşük irtifadaki başta İHA'lar olmak üzere hava hedeflerine karşı kullanılıyor. Dakikada azami 2 bin 500 mermi atabilen top, hava hedeflerine karşı yüksek patlayıcı (HE) mermiler kullansa da zırh delici (AP) mühimmatı da ateşleyebiliyor.
Sistem geliştirilmeye devam ediliyor
Rusya Savunma Bakanlığı, ağustos ayında yapılan Army-2024 fuarında, "Pantsir-S1"in yeni versiyonu "Pantsir-SMD-E"yi tanıttı. "Pantsir-SMD-E"nin, 30 milimetrelik top yerine İHA'lara karşı savunma kapsamında daha etkili olduğu ifade edilen, araç başına 48 adede kadar mini TKB-1055 füzesi kullanacağı kaydedildi. Ayrıca, halen geliştirme ve test çalışmalarına devam edilen, paletli zırhlı araçlara monteli modelin ise "Pantsir-SM-SV" adını alması, karadan havaya füzeler ile 30 milimetrelik top bulundurması ve iki tür karadan havaya füze ateşleyebilmesi öngörülüyor.
Tokayev'den "Aktau'daki uçak kazasının objektif araştırılması" talimatı
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, kazanın kapsamlı ve objektif bir şekilde soruşturulması talimatını verdi. Kazakistan Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamaya göre, Cumhurbaşkanı Tokayev'in başkanlığında, yetkili kurum yöneticileriyle Aktau'daki uçak kazasıyla ilgili toplantı düzenlendi. Tokayev burada, uçak kazasında hayatını kaybedenlerin aileleri ve yakınlarına bir kez daha başsağlığı diledi. Kazaya acil servislerin hızlı tepki verdiğine işaret eden Tokayev, "Kazada çok daha ciddi sonuçların önüne geçmeyi başardık ve az can kurtarmadık." diye konuştu.
Tokayev, arama kurtarma çalışmalarının büyük bir profesyonellikle yapıldığını belirterek "Kamuoyu, olayla ilgili anbean bilgilendirildi. İlk dakikalardan itibaren vatandaşlarımız dayanışma ve şefkat göstererek mağdurlara yardım eli uzattı. İnsanlar kan bağışında bulunmak için sıraya girdi. Çok sayıda yurttaşımız Azerbaycan Büyükelçiliği önüne çiçek bıraktı." ifadelerini kullandı. Halkın bu davranışının yerli ve yabancı medyada geniş yer bulduğunu aktaran Tokayev, "Tüm dünya kurtarma ekiplerimizin, doktorlarımızın ve gönüllülerimizin özverili çalışmalarına tanık oldu." dedi.
Tokayev, özellikle Azerbaycan, Rusya ve Kırgızistan'dan Kazakistan'a minnettarlık dileklerinin gelmeye devam ettiğini söyledi. Kazaya ilişkin kurulan hükümet komisyonuna, yaralanan yabancı vatandaşlara gerekli psikolojik ve tıbbi yardımın sağlanması talimatı veren Tokayev, düşen uçakta hayatını kaybedenlerin arasında Kazakistan vatandaşlarının da bulunduğunu ve ailelerine tüm desteğin verilmesini istedi.
Tokayev, ayrıca komisyona ve başsavcılığa diğer yetkili kurumlarla birlikte uçak kazasının kapsamlı ve objektif bir şekilde soruşturulması talimatını verdi.
Kremlin: Kazakistan ve Azerbaycan'a destek vermeye hazırız
Öte yandan Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Aktau'daki uçak kazası ve gündemdeki çeşitli konulara ilişkin başkent Moskova'da gazetecilere açıklamalarda bulundu. Rusya Federal Hava Taşımacılığı Ajansı (Rosaviatsiya) Genel Müdürü Dmitriy Yadrov'un, kazaya ilişkin açıklamalarda bulunduğunu anımsatan Peskov, "Yadrov, Rusya'nın, kazanın nedenlerini araştırmada hem Kazakistan'a hem de Azerbaycan'a tam destek sağlayacağını söyledi. Rusya'nın buna hazır olduğu ifade edilmiştir." dedi.
Peskov, soruşturmanın sonucunu beklediklerine işaret ederek "Kremlin’in bu konuda bir şey söylemesi uygun olmayacaktır. Sizden Yadrov'un açıklamalarına odaklanmanızı rica ediyorum." diye konuştu.
Azerbaycan uçağının Kazakistan'da düşmesi
Bakü-Grozni seferini yapan AZAL'a ait Embraer 190 tipi uçak, 25 Aralık'ta Kazakistan'ın Aktau kenti yakınlarında düşmüştü. AZAL, uçakta 5 kişilik mürettebat ve 62 yolcudan oluşan 67 kişinin bulunduğunu açıklamıştı. Kazada 38 kişi hayatını kaybetmiş, 29 kişi kurtulmuştu. Azerbaycanlı yetkililer, uçağın Rus "Pantsir-S" hava savunma sistemi saldırısına maruz kaldığı iddiasını doğrulamıştı.