Oruçta mezhep taklidi nedir?

Sual: Üç sorum var:
1- Hanefi’yim, abdest alırken dikkat etmeme rağmen boğazıma su kaçabiliyor. Orucum bozuluyor. Şafii’de bozulmuyormuş. Şafii mezhebini taklit etsem orucum bozulmuş olmaz mı?
2- Şafii olan bir erkek arkadaşım var. İdrar yoluna pamuk konunca orucun bozulduğunu bilmiyormuş. 16 gün pamuk koymuş. Acaba Hanefi mezhebini taklit ederek oruçlarını kurtaramaz mı?
3- Annemin dişi hep kanıyor, ağzı kan içinde kalıyor, uyurken de ağzına kan gitmiş olabilir. Kan yutmak orucu bozduğuna göre, sabah imsak vaktinden sonra uyuyor, annem oruç tutmasın mı?

CEVAP
Dinimizde dört hak mezhep vardır. Bunlar hâşâ sözde değil, fiiliyatta da haktır. Bir mezhepte yapılması zor olan bir şeyi, diğer mezheplerden birini taklit ederek yapmak bütün İslam âlimlerine göre caiz, hatta lazım olur. Maalesef piyasada üç grup insan var.
Birincisi: Hem mezhepleri kabul etmezler, hem de hangi mezhebin hükmü kolay ise ona göre hareket ederler. Mesela derisinden kan çıkınca Şafii’de bozmaz diyerek o hükümle amel eder, kadına dokununca Şafii’de bozsa da Hanefi’de bozmaz diyerek bir mezhebe göre hareket etmez. Buna telfîk denir, caiz değildir, haramdır. Bu yol ifrattır.

İkincisi: Din cahili kimselerdir, üstelik dindar görünürler. İslam âlimlerinin aksine, hak mezheplerin fiiliyatta hak olduklarını ve ihtiyaç veya zaruret olunca başka bir hak mezhebi taklit etmenin dinde bir rahmet olduğunu kabul edemezler. Bu yol tefrittir.

Üçüncüsü: İfrat ve tefritten uzak, orta yolu tutan kimseler, ihtiyaç halinde, İslam âlimlerinin bildirdiği şekilde, kendi mezhebinde yapması zor olan işlerde hak olan diğer mezhepten birini taklit ederler. Doğru yolda olanlar bunlardır.

Şimdi suallere kısaca cevap verelim:
1- Bir mezhep ihtiyaç halinde taklit edilince, o hususta o mezhebin mümkün olan bütün şartlarına uymak gerekir. Şafii mezhebini oruçta taklit eden, Şafii’nin orucun farzlarına ve orucu bozanlarına da dikkat etmesi gerekir. Bu takdirde taklidi sahih olur. Şafii mezhebi taklit edilirse, abdest alırken dikkat etmesine rağmen elde olmadan boğaza su kaçarsa, orucu bozulmuş olmaz.

2- Şafii’de, idrar yoluna pamuk koymanın orucunu bozduğunu bilmeyen bir Şafii, o halde oruçlarını tutsa, sonradan orucu bozduğunu öğrense, “Bu oruçlarımı Hanefi mezhebine uygun olarak tuttum” diye niyet ederse, oruçları sahih olur. Oruçları Hanefi mezhebinin bütün şartlarına uygun olmasa bile, başka çare olmadığı için, yani zaruret olduğu için, Hanefi mezhebine uygun tutmuş sayılır. Bunun gibi, diş dolgusunun Hanefi mezhebinde gusle mani olduğunu bilmeden yıllarca namaz kılsa, sonra durumu öğrense, “Bu namazlarımı Maliki mezhebine göre kıldım” dese, namazları sahih olur. Kıldığı namazlar Maliki mezhebinin bütün şartlarına uygun olmasa bile, başka çare olmadığı için, yani zaruret olduğu için, namazlarını Maliki mezhebine uygun kılmış sayılır.

3- Her mezhepte elde olmadan yapılan şeylerin orucu bozması farklıdır. Mesela Şafii’de, mübalağa etmedikçe, abdest alırken boğaza su kaçması orucu bozmaz. Hanefi’de ağzından veya burnundan boğazına toz, duman, sinek kaçsa, başkalarının içtiği sigaranın dumanı gelerek, ağzına, burnuna girmesinden sakınmak mümkün olmasa orucu bozmaz. Hanbeli mezhebinde, istemeden kan yutmak gibi elde olmayan hususlar orucu bozmaz. Bu durumda olan kimse, Hanbeli mezhebini taklit ederse oruçları sahih olur.

Sual: Oruçta ihtiyaç hâlinde diğer üç mezhep taklit edilebilir mi?

CEVAP
Elbette edilebilir. Dinimizde dört hak mezhep vardır. Bunlar hâşâ sözde değil, fiiliyatta da haktır. Bir mezhepte yapılması zor olan bir şeyi, diğer mezheplerden birini taklit ederek yapmak, bütün İslam âlimlerine göre caiz, hattâ bazen lazım olur. Mesela Şâfiî’de abdest alırken, elde olmadan boğaza su kaçsa oruç bozulmaz. Boğazına su kaçan Hanefî, Şâfiî’yi taklit ederek orucuna devam eder. Yine Hanefî’de, idrar yoluna pamuk koymak orucu bozmazken, Şâfiî’de bozar. Bunu bilmeyen bir Şâfiî, (Önceki oruçlarımı Hanefî’ye göre tuttum) diye niyet ederek oruçlarını kurtarır. Bunun gibi, Hanbelî’de istemeden kan yutmak orucu bozmaz. Böyle durumda olan bir Hanefî veya Şâfiî de, Hanbelî’yi taklit ederek orucuna devam eder.

Sual: Ramazanın başında, ramazanın sonuna kadar oruç tutacağıma niyet ettim. Ondan sonra niyet etmeden oruçlarımı tuttum. Sonradan her gün için ayrı niyet edilmesi gerektiğini öğrendim. Bu oruçlarımı kaza etmem mi gerekir?

CEVAP
Her gün ayrı ayrı niyet etmek gerekir; fakat dille söylemek gerekmez. Mesela, sahura kalkmak niyettir. Yarın oruç tutacağım diye düşünmek niyettir. Sahura kalkıp oruç tutmak niyetiyle yatan kimse sahura kalkamasa bile, ertesi gün oruç tutmaya niyet ederek yattığı için yine oruç için niyet etmiş olur. Buna benzer niyet olabilecek hiçbir şey yoksa, İmam-ı Züfer’in kavline uyulursa, oruçlar sahih olur. Malikî mezhebinde, ramazanın başında bir kere niyet etmek yetişir. Şâfiî mezhebindeki biri, (O oruçları, Malikî’ye göre tuttum) derse, kaza etmesi gerekmez.

Lavman orucu bozar
Sual: Hastayım, oruç tutabiliyorum. Ancak şiddetli kabızlık çekiyorum. Gündüz oruçlu iken lavman yapılarak dışarı çıkabiliyorum. Lavman orucu bozuyor. Kaza mı kefaret mi gerekir?

CEVAP
Sadece kaza gerekir. Böyle ihtiyaç hallerinde sıkıntımızdan kurtulmak için, ibadetlerimizi aksatmamak için dört hak mezhepten biri caiz diyorsa, bozmaz diyorsa o mezhep taklit edilmelidir. Mesela, Maliki mezhebinde lavman yapmak orucu bozmaz. Hasta olduğunuza göre, Maliki’yi taklit ederek lavman yaptırır, oruca devam edersiniz.

Niyeti unutan Şafii
Sual: Şafiiyim. Akşam niyet etmeden yattım. Uyanınca güneşin doğduğunu gördüm. Şafii’de imsak vaktinden önce niyet etmek şarttır. Bu durumda Hanefi’yi taklit edip oruca devam edebilir miyim?

CEVAP
Elbette taklit etmek gerekir. Sadece o gün, Hanefi’ye de uygun oruç tutulur. Bugünkü orucumu Hanefi mezhebine uyarak tutuyorum demek yeterli olur.

Geçmiş yılların orucu
Sual: Diş dolgusu sebebiyle gusülsüz oruç tuttum. (Oruç tuttuğum yıllardaki gusülleri Şafii’ye veya Maliki’ye göre aldım) demek gerekir mi?
CEVAP
Evet, hem tevbe gerekir, hem de böyle niyet etmeli!

Kadın ve oruç
Sual: Bir ihtiyaç halinde, oruçlu bir kadın, parmağını ön ve arkaya sokarsa orucu bozulur mu?
CEVAP
Hanefi mezhebinde parmak kuru ise orucu bozmaz, yaş ise bozar. Şafii’de kuru da olsa bozar. Hanbeli’de, yaş da olsa bozmaz. Böyle yapmaya mecbur kalınan durumlarda, Hanbeli mezhebi taklit edilerek oruca devam edilir.

Guslederken içeri su kaçsa
Sual: Cünüplükten guslederken içeri su kaçsa oruç bozulur mu?

CEVAP
Su kaçarsa bozulur. Hanbeli’de ise, gusül için denize bile girse, ağzından burnundan veya alttan içeri su girse yine oruç bozulmuş olmaz. Elde olmayan böyle durumlarda, oruçlarımızı kurtarmak için, Hanbeli mezhebini taklit edersek, oruçlarımız bozulmuş olmaz.

Başka mezhebi taklit
Sual: Bir kimse, oruç tutarken, bir şey kendi mezhebinde orucunu bozsa, fakat Şâfiî’de bozmasa, Şâfiî’yi taklit ederek orucunu kurtarabiliyor. Şâfiî’yi taklit ederken, Şâfiî’de de orucunu bozan başka şey yapsa ve bu da Hanbelî veya Mâlikî’de orucu bozmasa, üçüncü mezhebi taklit ederek orucunu kurtarabilir mi?

CEVAP
Elbette kurtarabilir. Hattâ üçüncü mezhepte de bozan bir şey yapsa, dördüncü mezhepte bozmuyorsa onu taklit ederek yine kurtarma imkânı vardır. Dört mezhebin dördü de haktır. Farklı olmaları rahmettir. İhtiyaç olursa taklit edilir. İhtiyaç yokken, keyfî olarak taklit edilmez.

Zorla oruç bozdurmak
Sual: Tehdidini yerine getirebilecek biri, başka birinin orucunu zorla bozdursa veya bir kimse zorla kendi hanımıyla beraber olsa, Hanefî mezhebine göre bozulan bu orucu, kurtarma çaresi var mıdır?

CEVAP
Mâlikî, Hanbelî ve Şâfiî mezhebi ile İmam-ı Râfiî’ye göre, zorla yedirilip içirilen kimsenin orucu bozulmuş olmaz. İmam-ı a’zam Ebu Hanife’nin kavli de böyledir. Hanımıyla zorla beraber olmaya gelince, İmam-ı Ahmed hariç, diğer imamlara göre de, hanımının orucu bozulmuş olmaz. (Mizan-ı Kübra)

Böyle zor durumda kalan Hanefî, ya İmam-ı a’zamın kavline uyar veya bu üç mezhepten birini taklit ederse orucu bozulmamış olur.

Peygamber efendimiz, (Âlimlerin farklı ictihadları, mezheplere ayrılması rahmettir) buyuruyor. Bu rahmetten istifade ederek bozulan oruçlarımızı kurtarmaya çalışmalıyız. Bozulan oruç yerine ömür boyu oruç tutsak Ramazandaki sevaba kavuşamayız. İki hadis-i şerif şöyledir:

(Ramazanda bir gün oruç tutmayan, onun yerine bütün yıl oruç tutsa, o bir günkü sevaba kavuşamaz.) [Tirmizî]

(Ramazanda bir gün orucu bozulan kimse, ömür boyu oruç tutsa, o orucun sevabına kavuşamaz.) [Buhârî]